Kur’an ı anlamaya çalışırken, dikkatimizi çeken bir konuda, MUHKEM ve MÜTEŞABİH ayetler konusudur. Ne yazık ki bu konu, yanlış anlamlar verilerek topluma anlatılmış ve böylece hurafe ve yanlış itikatların çok daha rahat, İslam dinine girişi sağlanmıştır. Gelin önce konumuzla ilgili ayeti yazalım, daha sonra üzerinde birlikte düşünelim. Konu biraz uzun, lütfen sabırla okuyalım.
Ali İmran 7: Kitap'ı sana indiren O'dur: Onun ayetlerinden bir kısmı muhkemlerdir ki; onlar KİTAP IN ANASIDIR. Diğer ayetlerse müteşâbihlerdir. Şu var ki, kalplerinde bir eğrilik ve bozukluk bulunanlar, FİTNE ARAMAK, onun teviline öncelik tanımak için Kitap'ın sadece Müteşabih kısmının ardına düşerler. Onun tevilini ise bir Allah bilir, bir de ilimde derinleşmiş olanlar. Bunlar, "Ona inandık, hepsi Rabbimizin katındandır." derler. Gönül ve akıl sahiplerinden başkası gereğince düşünemez.
Önce şunu hatırlatmak isterim. Bu ayeti tercüme edenlerin bir kısmı, son bölümde geçen, müteşabih ayetlerin tevilinin, ne anlama geldiğini yalnız Allah bilir şeklinde yazıyorlar. Lütfen unutmayalım, ne anlama geldiğini yalnız Allah'ın bildiği bir bilgiyi Allah, Kur'an da bizlere asla bildirmez. Bu ayetlerin anlamları, bilimsel çalışmalar yapan alimlerin, bilim adamlarının araştırmaları sonucunda bu gerçekleri bulacağından bahsediliyor. Allah Kur’an da, iki türlü ayet olduğundan bahsediyor. Birincisi muhkem ayetler. BU AYETLERİN KİTABIN ANASI, TEMELİ OLDUĞUNU, SORUMLU OLDUĞUMUZ TÜM BİLGİLERİN AÇIKLANDIĞI, AYETLER OLDUĞUNU BELİRTİYOR. Muhkem sözcüğünün anlamı da zaten sağlam, kuvvetli söz, şüphe duyulmayacak kadar açık bilgi anlamındadır. Müteşabih konusuna gelince. İşte üzerinde dikkatle düşünmemiz gereken konuda burası. Allah yukarıdaki ayette, bakın bizlerin bu konuda nasıl dikkatini çekiyor.
"ŞU VAR Kİ, KALPLERİNDE BİR EĞRİLİK VE BOZUKLUK BULUNANLAR, FİTNE ARAMAK, ONUN TEVİLİNE ÖNCELİK TANIMAK İÇİN KİTAP'IN SADECE MÜTEŞABİH KISMININ ARDINA DÜŞERLER."
Bu sözlerden de anlıyoruz ki, Müteşabih ayetlerin anlamları, okuyanlar tarafından tam anlaşılamıyor. Daha açıkçası, anlamların ortaya çıkması için beşeri ilmi bilgilere, kanıtlara muhtaç. BU AYETLERİN, İMANIMIZI YAŞARKEN BİZLERİ İLGİLENDİREN KONULAR OLMADIĞI, ÇOK AÇIK ANLAŞILIYOR. ÇÜNKÜ ANLAYAMADIĞIMIZ HİÇ BİR AYETTEN SORUMLU OLAMAYIZ. Peki kimler Müteşabih ayetler hakkında konuşa bilir? Eğer bu ayetlerin mahiyetini doğru anlayabilirsek, kimlerin bu konuda konuşabileceğini de doğru anlayabiliriz. Müteşabih ayet konusunu şöyle açıklayanlarda var, onların düşüncelerine de bakalım üzerinde birlikte düşünelim. Bakın nasıl açıklıyorlar bu konuyu.
“MÜTEŞABİH BİR AYETİN, BENZEŞTİĞİ BAŞKA BİR AYETİ BULUNUYOR DEMEKTİR. BENZEŞEN ANLAMINDADIR. YANİ AÇIK ANLAŞILIR BİR AYETİN BAŞKA BENZEYEN BİR AYETİ OLDUĞU ANLAMINDADIR. BU ŞEKİLDE AYETLER ANLAŞILMAKTADIR. YANİ MÜTEŞABİH AYETLER MUHKEM AYETLERİ AÇIKLAR, DAHA İYİ ANLAŞILMASINI SAĞLAR.”
“KISACA MUHKEM: “TEK MANASI OLAN”, MÜTEŞABİH İSE: “BİRDEN FAZLA MANAYA GELEBİLEN”, YAHUT MUHKEM: “ANLAŞILMASI İÇİN BAŞKA BİR DELİLE İHTİYACI OLMAYAN”, MÜTEŞABİH:“ANLAŞILMASI İÇİN KENDİ DIŞINDA BİR DELİLE İHTİYAÇ HİSSETTİREN” DEMEKTİR.”
İlk söylenen üzerinde düşünelim. Müteşabih ayet, benzeşen farklı anlamlara gelip, diğer ayetleri açıkladığına inandığımızda, şöyle bir durum çıkıyor ortaya. Bu ayetleri okuyan herkes anlayamıyor ama bazı kişiler anlıyor, sorumlu olduğumuz dinin anası olan muhkem ayetlerin, daha iyi, doğru anlaşılmasını sağlıyor dediğimiz andan itibaren, Kur’an adeta herkesin anlayamayacağı, özel kişilerin açıklamalarına muhtaç bir konumuna düşüyor. Bu düşünce Kur’an'ın birçok ayetine ters düşer. Dinin anası, temeli olan Muhkem oluşuna da aykırıdır. Allah muhkem ayetlerden bahsederken, onları açıklamak bizim görevimiz demiyor muydu? Böyle olduğunu düşünürsek, kendi kendimize İslam dininde RUHBAN SINIFI YARATIRIZ. Dikkat ederseniz Müteşabih ayetler okunduğunda, açıkça anlamını okuyan anlayamıyor. BU DURUMDA BİZLERİN SORUMLU OLDUĞUMUZ, DİĞER AYETLERİ AÇIKLAYAN AYETLER OLDUĞUNU NASIL SÖYLERİZ. İlginç olan ise iman ettiğini söyleyen bazı kişilerin, kendi batıl inançlarını ayetlere ilave etmeye çalışarak dine fitne, batıl sokmaya çalıştıkları örneği veriliyor. DEMEK Kİ ALLAH BU AYETLERLE İLGİLİ BİLMEDEN, EMİN OLMADAN SAKIN KONUŞMAYIN DİYOR. BU ÇOK ÖNEMLİ BİR UYARIDIR.
Diğer bölümde bahsedilen konu ise, söyledikleri gibi muhkem tek ve açık manası olan, anlaşılması için başka delile ihtiyacı olmayan anlamındadır diyor ve çok doğru söylüyor. Müteşabih konusundan bahsederken, birden fazla manaya gelebilen açıklamasını yapıyor. Devamında ise MÜTEŞABİH ANLAŞILMASI İÇİN, KENDİ DIŞINDA BİR DELİLE, KANITA İHTİYAÇ HİSSETTİREN diye izah edilmiş. Bu düşüncenin son bölümü çok doğru ama bu ayet birçok anlama geliyor demek doğru olamaz. Allah bir ayeti farklı anlamalara gelecek şekilde gönderip, kullarını tedirgin etmez, çelişkide asla bırakmaz. Bu düşünce Kur’an anlayışına, öğretisine aykırıdır.
Tekrar etmek gerekirse, Allah Ali İmran 7. ayetinde ne diyordu? Kalplerinde eğrilik olanlar Müteşabih ayetlerin peşine düşerler diyor. Yani okunduğunda anlamı açık olmayan, anlaşılamayan, net anlaşılmadığı halde, insanların kendi nefislerine göre yorumladıklarından bahsediliyor ve bunun yanlış olduğu açıklaması yapılıyor. Peki, bu ayetlerin gerçek anlamını kimler bilir diyor? Dikkat ederseniz ayette, gerçek anlamını bir Allah bilir diyor devamında da, ilimde derinleşmiş olanlar, ilim tahsil etmişler bilir, yani ilimle ZAMANLA ortaya çıkartır onlar bu gerçeklerin farkına varıp, bunlar Allah katındandır diye iman ederler diyor.
BU AYETTEN ŞUNU ÇOK AÇIK ANLIYORUZ. BU AYETLER BİZLERİN SORUMLU OLDUĞUMUZ, DİNİN ANASI OLAN AYETLER DEĞİLDİR. Çünkü bu ayetler zamanla, ilmin gelişmesiyle ortaya çıkacak ayetler olduğu anlaşılıyor. Bizlerin okuduğumuzda anlayamadığımız bir ayetten, elbette bizleri Allah asla sorumlu tutmaz. BİRDE HER OKUYANIN ANLAYAMADIĞI BİR AYET, KUR’AN DA BİR BAŞKA AYETİN AÇIKLAYICISI DA ASLA OLAMAZ. Bunu kabul ettiğimiz andan itibaren, veliler, efendiler edinmeye başlar, ruhban sınıfını ellerimizle yaratırız. Müteşabih ayetlere Allah, bir örnek vermiş ve bakın yine kalplerinde eğrilik olanlara neler söylüyor.
Müddesir 30–31: Üzerinde ondokuz vardır onun. Biz, cehennem yârânını hep melekler yaptık. Ve biz, onların sayılarını da küfre sapanlar için bir imtihandan başka şey yapmadık. TA Kİ, KENDİLERİNE KİTAP VERİLENLER İYİCE VE APAÇIK BİLSİNLER. İMAN ETMİŞ OLANLARIN İMANI ARTSIN. Kendilerine kitap verilmiş olanlarla iman sahipleri kuşkuya düşmesin. KALPLERİNDE HASTALIK OLANLARLA KÜFRE SAPMIŞ BULUNANLAR DA; "ALLAH BUNUNLA NEYİ ÖRNEKLENDİRMEK İSTİYOR?" DESİNLER. İşte böyle. Allah, dilediğini/dileyeni saptırır, dilediğini/dileyeni de doğruya ve güzele kılavuzlar. Rabbinin ordularını ancak O bilir. Bu, insan için bir öğüt verici ve düşündürücüden başka şey değildir.
Yukarıdaki ayette, üzerinde (19) vardır diyor. Bu ayette geçen ondokuz rakamının hala gizemi çözülememiştir, neden 19? Çok farklı şeyler söyleyende vardır. Kur’an adına çalışma yapanlar, Kur’an'ın 19 rakamı üzerinde durmasının, araştırmasını yapıyorlar. İşte bu ve buna benzer konulardaki ayetler, hala ilmi araştırmaların sonucunu bekliyor. Bunların gerçek anlamını bilmememiz, bizlerin imanında bir eksiklik yaratmaz. Bu konuda güzel çalışmalarda var günümüzde. Ayete dikkat edersek, iman edenler bu konularda açıklamalar, kanıtlar gördüğünde imanlarının arttığından bahsediyor. Kalplerinde hastalık olanlar, hurafe itikatların peşi sıra gidenlerde, Allah bununla neyi örneklendirmek istiyor diyerek, ayetin bahsetmediği anlamların peşine düşecekleri örneğini veriliyor.
Buradan da anlıyoruz ki, Müteşabih ayetlerin, ilmin ışığında yapılan çalışmaların sonunda gerçek anlamlarının ortaya çıkacağını açıklıyor Kur’an. Böylece iman edenlerin, ayetlerin anlamları açığa çıktıkça imanlarının artacağı örneğini de veriyor. Kur’an ayetlerine baktığımızda, ayetlerin sonunda Allah kullarını düşünmeye, aklını kullanmaya yönlendirdiğini görürüz. Onun içindir ki İslam dini akla, ilme önem veren bir din olarak ortaya çıkıyor. Müteşabih ayetlerin asıl amacı görevi de, bizleri araştırmaya, düşünmeye, ilme karşı yönlendirmek adınadır. Ama biz bunun farkında bile değiliz. Allah Müteşabih ayetlerin anlamını, bir kendisinin birde ilim tahsil edenlerin anlayacağını belirterek, ilmi çalışmalar yapmanın kutsal bir görev olduğu bilincini, topluma aşılamaya çalışmıştır. Ne yazık ki bu gerçek günümüzde, hala anlaşılamamış ve yanlış yönlere çekilerek, gerçek anlamının üstü örtülmüştür. Hud suresi 1 ve 2. ayetinde bizlerin sorumlu olduğu, imtihanımızı yaşadığımız muhkem ayetlerin, bakın nasıl açıkça anlatıldığını söylüyor ve neden ayetleri açıkça/Muhkem gönderildiğini de, bakın nasıl bildiriyor.
Hud 1–2: Elif Lâm Râ. Bu öyle bir kitaptır ki, ayetleri muhkem kılınmış, sonra da her şeyden haberdar olan hikmet sahibi Allah tarafından ayetleri ayrıntılı olarak açıklanmıştır. (Şöyle ki:) ALLAH'DAN BAŞKASINA KULLUK ETMEYİN. Ben size O'nun tarafından müjde vermek ve uyarmak için gönderilmiş gerçek bir peygamberim.
Yukarıdaki ayet aslında, bizlere çok şeyler anlatıyor. Allah Kur’an'ın nasıl bir kitap olduğunu, bakın ne kadar güzel söylüyor bizlere. Bu öyle bir kitap ki, her şeyden haberdar olan, hikmet sahibi Allah tarafından ayrıntılı açıklanmıştır diyor. Tabi bizler bu ayetleri sanki tebliğ almamışçasına, ayetleri görmezden gelerek, muhkem ayetleri de Müteşabih ayetler açıklıyor ve bunları da herkes anlayamaz diye iddia ediyoruz. Allah biz Kur'an'ı ayrıntılı açıkladık dedikçe, bizler batılı yaşayabilmek için, hayır detaylı ve açık değildir diyoruz, peki neden çünkü bize anlatılanları Kur'an da göremediğimizde, iç güdüsel bir tepkiyle karşı çıkıyoruz. Allah bizleri affetsin. Ayetin sonunda Allah, Kur’an da sorumlu olduğumuz muhkem ayetlerdeki tüm konuların, neden ayrıntılı açıklandığını, bakın ne güzel açıklıyor bizlere. Aklı olana, aklını başkalarına emanet etmeyenlere elbette. "ALLAH'DAN BAŞKASINA KULLUK ETMEYİN."
Ne kadar güzel açık ve net söylüyor nedenini. Allah tan başka veliler, dostlar edinmemeniz için, sizlerin sorumlu olduğunuz muhkem ayetleri, apaçık gönderdim ve açıkladım diyor. Eğer Müteşabih ayetler muhkem ayetlerin benzerleri olup onları açıklamış olsaydı, bu durumda sorumlu olduğumuz muhkem ayetleri anlayabilmemiz için, bazı kişilere muhtaç olurduk. Bizler Allah'ın rehberi ile aramıza veliler, efendiler koyduğumuz sürece, elbette bu gerçekleri görmemizde mümkün olmayacaktır. Şefaati, bağışlanmayı yalnız Allah dan dilememiz gerekirken, edindiğimiz velilerden, şeyhlerden şefaat dilememiz, Müteşabih ayetleri, birilerinin nasıl yanlış ve tehlikeli bir silah olarak kullandığına güzel bir örnektir. Allah edindikleri velilere kulluk etme konusun da, başka bir ayetinde bizleri bakın nasıl uyarır.
Zümer 3: Dikkat et, halis din yalnız Allah'ındır. O'nu bırakıp kendilerine bir takım dostlar/veliler/evliya edinenler: Onlara, bizi sadece Allah'a yaklaştırsınlar diye kulluk ediyoruz, derler. Doğrusu Allah, ayrılığa düştükleri şeylerde aralarında hüküm verecektir. Şüphesiz Allah, yalancı ve inkârcı kimseyi doğru yola iletmez.
Yukarıdaki ayette yapılan yanlışlar, bugün günümüzde de aynen yapılmaktadır. Velisi olmayanın velisi şeytandır diyerek cennete gidemeyeceğine, Kur’an ı doğru anlayamayacağına, Müteşabih ayetlerin anlamını yalnız veli insanların anlayacağına inandırılmışsak, bizlerin İslam ı doğru yaşaması da, elbette mümkün olmayacaktır. Müteşabih ayetlerin, dine hüküm koyan, bizlerin din ve iman adına, farz görevlerimizin uygulanması ve yaşanması adına uymamız gereken ayetler olmadığını, önce net bir şekilde bilmeliyiz. Çünkü Allah anlamı tam olarak anlaşılmayan bir ayetten, bizleri asla sorumlu tutmaz. Bunu söylemek ve düşünmek Allah'ın adaletine ters düşer. Önce bu gerçeği göz ardı etmeyelim ve şunu tekrar söyleyelim. MÜTEŞABİH AYETLER YORUMA AÇIK, DÜŞÜNMEYE, ARAŞTIRMAYA YÖNLENDİREN, BAHSEDİLEN KONU HAKKINDA BİLİMSEL ÇALIŞMALARLA ORTAYA ÇIKARTILACAK AYETLERDİR.
Bu konulara örnek vermek gerekirse. Allah gökyüzünden, yıldızlardan, aydan, gökyüzünün katmanlarından, güneşle dünya arasına koyduğu koruyucu tabakadan, burçlardan bahseder. Güneş ve ay bir hesaba göre hareket etmektedir der detay vermez, bizlerin bu konuda ilmi araştırmalar yapmamızın yolunu açar. Göklerde ve yerde ne varsa Allah'ın der, ama gökyüzünde nelerin olduğu konusunda açıklama yapmayarak, bizleri bu konuda araştırmaya yönlendirir. İlme bizleri yönlendirmesinin de, elbette çok önemli bir nedeni vardır. Allah'ın yarattığı tabiatı, gökyüzünü ve birbirine nasıl eşsiz ve şaşmaz bir düzenle bağlandığını, her şeyin nasıl kusursuz çalıştığını, ilim sayesinde anladığımızda, Yüce Rabbimize daha bir coşkuyla, aşkla derinden bağlılığımızı göstermiyor muyuz?
Biz acı suyla tatlı suyu yan yana getiririz, fakat bir birine karıştırmayız ayeti, sizce yüzlerce yıl önce nasıl anlaşılmış olabilir? Bir ilim adamının, bu ayette bahsedilen konuyu araştırmaları neticesinde açığa çıkarmasıyla, İMAM EDENLERİN NASILDA İMANLARI DAHA DA GÜÇLENDİ, İNANCIMIZLA GURUR DUYDUK. Bu bilgi iman ettiğimiz Kur’an da, yüzlerce yıl önce bizlere bildirilmişti demedik mi gururla. Biz ibret olsun diye, etini kemiğini koruyacağız ayetinde bahsedilen Firavun, bildiğiniz gibi Nil nehrinin altında, eti kemiği korunmuş bir şekilde, ilim adamları tarafından bulundu. Sizce bu ayet, yüzlerce yıl önce acaba nasıl anlaşılıyordu? Kim bilir bu ayet için, neler söyleniyordu geçmişte. Müteşabih ayetlerin Kur’an da yer almasının asıl amacı, böylece ortaya çıkıyor. BİZLERİ İLME, BİLİME, ARAŞTIRMAYA YÖNLENDİRMEK VE BÖYLECE YARATICIMIZIN GÜCÜNÜ, BÜYÜKLÜĞÜNÜ GÖZLERİMİZLE GÖRMEMİZİ SAĞLAMAK, ŞAHİT OLMAKTIR ASIL AMAÇ. Bir sivrisineği, örümceği örnek veren Rabbimiz, boşuna vermiyor. Şunu lütfen araştırınız, Allah neden velilerin ardına gidenlerin tehlikesini anlatabilmek için, ONLARIN ÖRÜMCEĞİN YAPTIĞI EVE SIĞINANLARA BENZETİYOR. Sizce örümceğin yaptığı evin ne özelliği var? Lütfen araştırın ve o güzel gerçeği sizde keşfedin.
Hala anlamı bilinmeyen, tam açığa çıkmamış Müteşabih ayetlerde vardır. Bizlere düşen Allah'ın uyarısında olduğu gibi, Kur’an'ın hali hazırda anlamları tam bilinmeyen, Müteşabih ayetlerinin ardı sıra gitmek yerine, gelin Allah'ın sizlere rehber olsun ve Allah tan başkasına kulluk etmeyelim diye gönderdiği, anlamları açık, anlaşılır, sağlamlaştırılmış, her şeyden nice örneklerle açıkladığı, muhkem ayetlerin peşi sıra gidelim. Elbette ilim adamlarının araştırmalarını da izleyelim, kayıtsız kalmayalım. Elbette şunu yapmayalım, atalarımızın inancını yaşayabilmek için, işimize gelmeyen bizlere ibretlik muhkem ayetleri, anlamamazlıktan gelip, üstünü örtüp bu müteşabihtir demeyelim, bu düşünce bizleri yanlışa yönlendirir, doğruyu gerçeği ne olursa olsun mutlaka araştıralım.
Allah Kur’an ı bizlere, rehber olsun diye gönderdiğini söylüyorsa, O Kur’an dan sorumlu olduğumuz hükümler, bizlerin anlaşılması asla zor olamaz. Çünkü Allah yemin ederek birçok kez, sizler için kolaylaştırdım diyor Kur’an'ı. Fakat bizler atalarımızdan intikal eden, beşerin ve fıkıh inancının etkisinde olduğumuz için, Allah'ın ayetlerini görmezden gelerek, Kur’an'ı herkes anlayamaz, bilmem kaç yıl ilim tahsil etmek gerekir. Kur'an ı veli insanlar anlar diyerek, farkında olmadan Allah ile inatlaştığımızın, O ne derse neredeyse tersini yaptığımızın, farkında bile olamıyoruz.
Dilerim, yaptığımız bu büyük yanlışın farkında oluruz. Yine dilerim Allah'ın gerçeklerini gören, duyan, hisseden Allah ın HALİS kullarından oluruz.
Saygılarımla
Haluk GÜMÜŞTABAK